جواب:
آقاي سروش به اين پرسش اين گونه پاسخ مي دهند كه: «روايات متقن تاريخي و متواترات به ما مي گويند كه پيامبر((صلي الله عليه وآله)) در روز غدير، علي((عليه السلام)) را به مسلمانان معرّفي كردند و گفتند: هر كس كه من مولاي او هستم علي هم مولاي اوست «من كنت مولاه فهذا عليٌّ مولاه. اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه».
خداوندا، دوست كسي باش كه دوست علي((عليه السلام)) است و دشمن كسي باش كه دشمن علي((عليه السلام)) است.
اين حدّ از خطبه پيامبر((صلي الله عليه وآله)) متواتر است و فريقين(شيعه و سنّي) آن را نقل كرده اند. پاره اي از محدّثان و مورخان شيعي خطبه بسيار بلندي از پيامبر((صلي الله عليه وآله)) در روز غدير نقل كرده اند كه كاملا مضمون شيعي دارد و با اعتقاداتي كه بعدها شيعيان بر آن پافشاري كردند و به مدد آنها ميان خود و ديگر فرق اسلامي تمايز افكندند، موافقت تام دارد»(1).
z z z
همان طور كه مشهور و متواتر است. و در جوامع روايي مسلمانان(شيعه و سنّي) هم آمده كه حضرت رسول((صلي الله عليه وآله)) در سال دهم هجري در حجة الوداع هنگام مراجعت به مدينه حدود ظهر دستور توقّف دادند و ايشان بر بلندايي كه از حجاز شتران تهيه شده بود
ـــــــــــــــــــــ
1 - كتاب بسط تجربه نبوي، صص 244 - 245.
ـ5ـ
رفتند و حديث معروف غدير را فرمودند وليّ معرّفي ولي فقط در آن روز نبود كه مطرح شد كه در طول بعثت خداوند در قرآن و حضرت رسول((صلي الله عليه وآله)) در جريان قضاياي مختلف و به طرق گوناگون سعي در معرّفي و تثبيت ولايت داشتند. داستان يوم الدار مشهور است و در كتب تاريخ و تفسير اهل سنّت وجود دارد، اين قصّه در آغاز بعثت اتّفاق افتاد. اين معرّفي ها در طول بعثت همچنان ادامه داشت. در آيه: «انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة هم راكعون»(1) هم اين وليّ معرّفي شده و در كتب تفسير اهل سنّت هم آمده كه اين آيه در شأن حضرت امير((عليه السلام)) نازل گرديده.
از نظر تاريخي در مورد مسأله ولايت جاي شبهه اي نيست كه حضرت رسول((صلي الله عليه وآله))در مواضع مختلف سعي مي كردند كه ولايت حضرت امير((عليه السلام)) را به مردم معرّفي و آن را تثبيت كنند.
آنچه مهم است مبناي اين ولايت است - كه حتّي اگر در روايات و تاريخ مناقشه شود در اين مبنا نمي توان خدشه نمود كه آيه فوق ولايت حضرت علي((عليه السلام)) را در رديف ولايت حضرت رسول((صلي الله عليه وآله)) و خداوند مطرح مي نمايد. ولايت حضرت رسول چه مبناي دارد؟ حتّي اگر همين حد از نقل را بپذيريم، در اين مقدار، ولايت چه معنايي دارد؟
آنچه شيعه و سنّي نقل كرده اند اين است كه پيامبر((صلي الله عليه وآله)) در روز غدير ابتدا سؤالي را مطرح مي كنند كه: «الست اولي بكم من انفسكم؟»
«فقلنا بلي يا رسول الله قال من كنت مولاه فعلي مولاه...»(2).
ـــــــــــــــــــــ
1 - سوره مائده، آيه 54.
2 - منسد احمد، ج 1، صص 119 - 120 ج 4، صص 270 و 281 ج 5، صص 347 و 366.
مستدرك حاكم، ج 3، صص 109 - 110 و... منابع ديگري هم وجود دارد. امّا به همين مقدار براي جوينده كفايت مي كند.
ـ6ـ
اگر اين مبنا و معنا روشن شود. معلوم خواهد شد كه اختلاف شيعه و سنّي به چه دليل است و آنچه در طول تاريخ اتّفاق افتاده به چه دليل اتّفاق افتاده است.
نقطه آغاز داستان ولايت نيست كه دين است و اساس پذيرش دين است كه انساني است در هستي قانونمند و امكاناتي دارد و روابطي، امكانات او غريزه و علوم اوست و روابط او گسترده و نامحدود، او با خود با ديگران و با اشياء و مجموعه هستي ارتباط دارد و جان كلام همين است كه امكانات او پاسخ گوي روابط او نيست. علوم آدمي به دليل خطا و عدم احاطه نمي تواند پاسخ گوي اين همه روابط گسترده و پيچيده باشد. در حالي كه انسان در هستي يي زندگي مي كند كه قانونمند است و نمي تواند بي توجّه گام بردارد كه هر گامي ممكن است در ورطه اي هولناك باشد ناچار چنين انساني محتاج دين است و محتاج كسي است كه بر مجموعه هستي احاطه داشته باشد و حضور و آگاهي او توجيه گر آدمي در عمل به قوانين او باشد. اينجاست كه خدا و دين ضرورت مي يابد و انسان محتاج به دين مي شود ديني كه از اين منبع محيط حاضرِ آگاه نازل شده نياز بشريّت است و در نتيجه دين نه يك راه در كنار راه هاي ديگر كه تنها راه مطرح باقي مي ماند.
انساني كه در اين هستي قانونمند زندگي مي كند و محدود به اين دنيا نيست و عوالم ديگري را پيش رو دارد، محتاج به دين است چه هر عمل او ممكن است در اين عوالم تأثيرات سوئي را داشته باشد نه تنها تأثيرات سوء كه تأثير مورد انتظار را در صورتي مي توان توقّع داشت كه با توجّه به آن قوانين باشد والاّ نتيجه حاصل نخواهد شد.
اين انسانِ قانونمندِ غيرمحدودِ به اين دنيا با چنين روابط گسترده و نامحدود و با اين امكانات كم محتاج به دين است و بر همين اساس ولايت و سرپرستي خداوند محيط حاضر و آگاه را قبول مي كند و خداوند با انتقال اين آگاهي و احاطه به معصومين((عليهم السلام))
ـ7ـ
است كه ولايت شأن را مطرح مي نمايد. ولايت رسول((صلي الله عليه وآله)) و اولويّت او از چنين مبنايي به دست مي آيد. و به همين جهت است كه حضرت رسول((صلي الله عليه وآله)) ابتداء از اولويت خود بر نفوس سؤال مي كنند، سزاوارتر از خود شخص بر خودش، ولايت او مقدّم است حتّي از خود شخص بر خودش و حق تصرّف او بر شخص مقدّم است. و دليل آن هم آگاهي و احاطه رسول الله((صلي الله عليه وآله)) است و معصومين((عليهم السلام)) به دليل برخورداري از همين آگاهي و احاطه و مصونيّت از اولويت بهره مي برند.
ضرورت ولايت هم بر همين اساس مطرح مي شود. كه ولي كسي است كه آگاهي و احاطه را دارد و هوي، خطا، نسيان و... را ندارد، او كه رئوف و رحيم است و بر هدايت خلق حريص و مشتاق است(1).
معصوم آگاهي و آزادي را دارد و به همين دليل وجوب تبعيّت دارد و ولايت و سرپرستي را بر عهده دارد. ديگران به همين دليل كه يا آگاهي و احاطه را ندارند و يا مصونيّت را حق ندارند عهده دار امر و عهده دار دين شوند.
به هر حال واقعه غدير به دليل تواتر روايات امري است كه مورد اتّفاق مسلمين است و در آن ولايت حضرت علي((عليه السلام)) مطرح گرديد. ولي نقطه آغاز طرح ولايت از آنجا نبود كه از آغاز بعثت بود و آن هم با انتخاب حضرت رسول((صلي الله عليه وآله)) نبود كه حضرت مأمور ابلاغ دستور خداوند بودند. «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالة»(2) در نتيجه كار حضرت در روز غدير نصب نبود بلكه معرّفيي بود كه در طول بيست و سه سال انجام رسالت خود در جايگاه هاي مناسب به آن پرداختند. به هر حال آنچه كه اهميّت غدير را نشان مي دهد مبناي پذيرش غدير است كه براساس قانونمندي
ـــــــــــــــــــــ
1 - سوره توبه، آيه 128.
2 - سوره مائده، آيه 67.
ـ8ـ
هستي - محدود نبودن آدمي به اين دنيا، روابط گسترده و ناتواني امكانات غريزي و علمي اوست. مبناي پذيرش دين، مبناي پذيرش نبوّت و ولايت هم هست. سرّ اختلاف و تمايز ميان شيعه و ساير فرق اسلامي همين بينش است و اين بينش است كه به شيعه اجازه نمي دهد كه تن به ولايت غير ندهند و براي ولايت جان ببازند و كشته بدهند. و همين مبنا و معناي از ولايت است كه شيعه را تنها دين مي بيند و دين و اسلام را تنها در شيعه مي بيند و غير از شيعه اسلامي نمي ماند.
در اين مبنا حتّي نياز به بحث از روايات و تواتر روايات و تاريخ و اثبات تاريخي ولايت هم نيست. چه با اين مبنا انسان محتاج و مضطر به وليّ است.
(بخش پاسخ به سؤالات )
ـ9ـ
|
